Posts in category Fake news
Waarom geloven we onzin?
Wat maakt dat mensen ‘alternative facts’ geloven? Als we dat begrijpen kunnen we als communicatie professionals die mechanismen wellicht gebruiken om onwaarheden te ontkrachten of om onze eigen informatie beter over te brengen.
In elk geval lijkt het me goed om onszelf bewust te zijn van die mechanismen, omdat ze ons ook kunnen beïnvloeden in ons werk, bijvoorbeeld bij de keuze van onderwerpen waarover we communiceren. Daarom vond ik wat hierover werd gezegd in de MOOC over Fake News, Facts and Alternative Facts (zie mijn vorige blogpost) erg interessant. De informatie uit de MOOC heb ik hier aangevuld met een paar punten die ik tegenkwam in een artikel in Psychologie Magazine.
– Informatie die onze mening bevestigt geloven we eerder (confirmation bias).
– Mensen die op ons lijken of die tot dezelfde groep behoren geloven we eerder (cognitive bias).
– Hoe vaker we iets horen, hoe meer we het geloven.
– Als we iets horen dat tegen onze mening ingaat , willen we het niet geloven en wordt onze oude overtuiging soms nog sterker (backfire effect). Deze strip legt op een leuke manier uit hoe dat werkt.
– We hebben de neiging om als we een getal zien, te denken dat het een feit is. Hoe exacter het getal, hoe geloofwaardiger. (Uit Psychologie Magazine)
– Ons brein heeft de neiging verbanden te zien. (Uit Psychologie Magazine)
Drogredeneringen:
– A kwam na B, dus B is de oorzaak van A. Tyler Vigen heeft een leuke website met dergelijke schijnbare verbanden.
– Iedereen gelooft het dus het moet waar zijn (bandwagen fallacy).
– Een bekende Nederlander, filmster… zegt het, dus is het waar.
– Het argument van je tegenstander zo simpel uitleggen dat het niet meer klopt (strawman fallacy). Daarmee maakt je de discussie onmogelijk.
De volgende vraag is natuurlijk of en hoe we als communicatie professionals gebruik kunnen maken van deze mechanismen.
Bronnen:
– MichiganX Teach-Out: Fake News, Facts, Alternative Facts, door Josh Pasek, Brian Weeks en Will Potter.
– Artikel ‘Kritischer denken levert je veel op’ in Psychologie Magazine, april 2017. Over het boek ‘Uit betrouwbare bron’ van Daniel Levitin.
PS Vul gerust aan als je meer mechanismen kent.
Een ‘Teach-Out’ over fake news
In het weekend van 21 april organiseerde de University of Michigan een Teach-Out over Fake News, Facts and Alternative Facts.
De Teach-Out bleek meer te zijn dan alleen een korte MOOC (online cursus). Het was niet alleen gericht op het overdragen van kennis, maar wilde vooral een discussie op gang brengen. Een Teach-Out grijpt terug naar de Teach-Ins van de jaren ’60: events van enkele dagen over een belangrijk, complex thema uit de politieke actualiteit, zoals destijds de Vietnam oorlog. Met Teach-Outs richt de University of Michigan zich nu weer op actuele maatschappelijke thema’s. Maar nu wil ze niet alleen de mensen op haar eigen campus, maar een nog veel breder publiek bereiken. Aan deze Teach-Out namen mensen deel uit 130 landen.
De University of Michigan vindt het nieuws en de invloed van fake news en alternative facts zo’n belangrijk thema omdat burgers in een democratie zich door nieuws informeren en een mening vormen over wat er speelt, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid. En het nieuws geeft politici een beeld van wat het volk wil, stelde Josh Pasek, een van de docenten.
Josh Pasek, Brian Weeks en Will Potter schetsten in enkele videocolleges een theoretisch kader: hoe weet je of iets waar is (welke soorten bewijs bestaan er), welke soorten onjuist nieuws bestaan er (van satire tot bewust misleidende informatie), hoe herken je onjuiste informatie… De videocolleges werden afgewisseld met een aantal interviews met journalisten die tevens gastdocent zijn aan de UM over hoe zij informatie zoeken en selecteren.
Interessant vond ik bijvoorbeeld de psychologische mechanismen waarmee we als nieuwsconsument onszelf onbewust dwarszitten, zoals cognitive bias (de neiging om mensen die op ons lijken meer te geloven) en het backfire effect (als je iets hoort dat tegen je mening ingaat, verwerp je die nieuwe info soms en wordt je oude overtuiging nog sterker). De MOOC werd afgesloten met de aansporing om je eigen nieuwsconsumptie een week kritisch tegen het licht te houden met behulp van deze “10 Questions for Evaluating Media” handout.
Ik vind het idee achter Teach-Outs interessant. Het kan een manier zijn om een discussie op gang te brengen die gevoed wordt door wetenschappelijke kennis. Of dat ook echt werkt kan ik moeilijk beoordelen. Voor mijzelf gaat een discussie op deze manier niet echt leven. Zelf gebruik ik online cursussen liever als een boek, ik lees, bekijk en beluister ze, maar krijg niet het gevoel dat ik deel uitmaak van een klas of een groep. Daar heb ik ook geen behoefte aan.
Inhoudelijk vond ik het boeiend. Op de grote lijnen hoorde ik niet veel nieuws, maar het was interessant om de informatie gestructureerd te bekijken, met hier en daar wat nieuws of in een prikkelende combinatie. Jammer was wel dat alleen Amerikaanse media aan bod kwamen.
In het weekend van 5 mei is de volgende Teach-Out van de UM: Stand up for Science: Practical Approaches to Discussing Science that Matters en later volgt er nog een over Obamacare. Kijk hier voor de geplande events.
Nepstudenten!
Vorige week blogde ik over het raadsel van de ‘nepstudenten’. Inmiddels is het opgelost: het was inderdaad een nepbericht over niet-bestaande studenten.
Scholier
Het bericht over twee studenten die volgens een aantal media (AD, Nieuws.nl, RTV Utrecht) een systeem ontwikkelen tegen autobranden, blijkt afkomstig te zijn van een scholier. Hij wilde voor een project van school uitzoeken welke criteria journalisten hanteren voor nieuws. Het leek de jonge onderzoeker handig om een nepbericht op een nieuwspagina (ik weet niet welke, misschien nu.jij of iets dergelijks) te plaatsen, met een telefoonnummer er onder. Als een journalist hem dan zou bellen, zou hij gewoon kunnen vragen waarom die journalist het bericht nieuws vond.
Checken
De persvoorlichter in spe moet zich rot geschrokken zijn, want journalisten belden naar verluid niet om het bericht te checken, ze schreven het gewoon over! Althans, een journalist schijnt geprobeerd te hebben om hem te bereiken. Toen de scholier terugbelde kreeg hij de journalist niet te pakken.
Drie journalisten belden de TU Delft in een poging met de studenten in contact te komen. Dat lukte niet, want wij konden de studenten niet vinden. Een van hen zocht nog even verder en besloot uiteindelijk om niets te publiceren.
Toeval
Wij kwamen er bij toeval achter dat het verhaal inderdaad nep is. Een collega hoorde op een feestje toevallig de moeder van de scholier vertellen over het leuke project dat haar zoon had gedaan… De naam van de scholier heb ik niet gevraagd; jongeren hebben (tot op zekere hoogte) het recht om fouten te maken, zonder dat dat ze wordt nagedragen.
Nieuws
Jammer aan dit verhaal is dat de scholier geen antwoord heeft gekregen op zijn onderzoeksvraag. Twee factoren speelden in elk geval, denk ik:
– Het was actueel, omdat er kort daarvoor (rond nieuwjaar) veel autobranden waren in Utrecht.
– Het was maatschappelijk relevant, om dezelfde reden.
Makkelijk
Ik vind het ook wel interessant om te bedenken waarom dit zo makkelijk ging, waarom hadden deze journalisten zoveel vertrouwen in het bericht, zonder bevestiging van de TU Delft? Een paar ideeën:
– Het past in een patroon: Delftse studenten doen leuke projecten en daar communiceren we veel over.
– De scholier maakte gebruik (of misbruik) van een sterk merk, de TU Delft. Dat geeft veel lezers en journalisten vertrouwen. Vreemd genoeg is dat dus zelfs zo als wij het verhaal niet kunnen bevestigen.
– Dus waarschijnlijk geldt hier ook de stelregel dat je een goed verhaal niet ‘kapot moet checken’.
Niet betrokken
Wat kan ik zelf leren van deze geschiedenis? Hadden we iets anders kunnen aanpakken? Ik denk het niet. We worden vaker gebeld met een vraag over een project dat ik en de collega’s nog niet kennen en slagen er dan meestal wel in om de betrokken student of wetenschapper te vinden. Maar andersom is lastiger, het is vrijwel onmogelijk om zeker te weten dat geen van onze wetenschappers of studenten betrokken is. Zie ook de vragen die ik mezelf stelde aan het slot van mijn vorige blog.
Vaker
Onjuiste of nepverhalen waarin de TU Delft wordt genoemd, duiken elk jaar wel een paar keer op. Mijn collega’s en ik schreven er al eerder over:
– Wifi-stralen slecht voor bomen (Michel van Baal)
– Digitaal stempelen bij de Elfstedentocht (Roy Meijer)
– Elfstedentocht op kunstijs
Tot slot
Beste scholier, als ik je nog kan helpen met een gesprekje over wat volgens mij nieuws is; je bent welkom.
Nepstudenten?
Af en toe duikt er in de media iets op dat mijn collega’s en ik niet kunnen plaatsen. Ook de afgelopen dagen kwamen we er maar niet achter wie die twee studenten zijn die volgens een aantal media (AD, Nieuws.nl, RTV Utrecht) een systeem ontwikkelen tegen autobranden. Volgens sommige van de berichten studeren ze Integrated Product Design in Delft. Die studie hebben we, maar de studenten zijn daar niet bekend. Ze staan niet in de studentenadministratie, ze hebben geen e-mailadres van de TU Delft… niets, nothing, nada.
Maandag (12 januari) kreeg collega Wendy Batist de eerste journalist aan de lijn die op zoek was naar de beide studenten. Ze dook er in, samen met de collega’s van de faculteit Industrieel Ontwerpen (waar Integrated Product Design deel van uitmaakt) maar kon geen spoor vinden.
We willen journalisten natuurlijk wel heel graag helpen, dus toen ik dinsdag meer persvragen kreeg, ondermeer uit Hilversum, ging ik verder zoeken. Ook dat bracht me niet verder; niet via de gebruikelijke kanalen binnen TU Delft, ook niet via Google. Geen Facebookpagina’s, geen toevallig berichtje op de website van een sportclub, niets.
Dan de zware middelen maar inzetten ;-): een oproepje op Twitter : ‘Wie kent….’. Ook een berichtje naar de HBO’s op de campus leverde niks op. Niemand kent deze nijvere studenten, lijkt het wel.
Dus nu is de vraag: bestaan ze wel? En bestaat hun onderzoek? Zijn hun namen in de artikels soms zo verhaspeld dat we ze niet kunnen vinden? Of is het weer een projectje van journalisten die willen zien of hun collega’s er in tuinen? (Zie dit blogje van mij en dit blogje van Roy Meijer) Of blijkt er straks weer eens verwarring te zijn tussen de TU’s van Eindhoven, Twente en Delft?
Wie weet het?
Een niet-bestaande naald in de hooiberg
Een paar keer per jaar zien we in de media iets opduiken dat we echt niet kunnen plaatsen. Natuurlijk weten we het als persvoorlichters niet altijd vooraf als een interview met een TU-medewerkers op radio, tv of in een krant (blad, website…) verschijnt – zo gaat dat op een universiteit – maar meestal kan je het wel plaatsen. Ook als een derde verwijst naar ons onderzoek weet je meestal waar het over gaat of heb je een gefundeerd vermoeden. Soms moet je even zoeken, soms moet je lang zoeken en soms kom je er gewoon niet achter. En dan zijn er nog die gevallen waarin er iets niet klopt.
Digitale stempelkaart
Begin vorig jaar werden we overvallen door vragen over de digitale stempelkaart die studenten van de TU Delft ontwikkeld zouden hebben voor de Elfstedentocht. Het persbericht waarin ‘universiteitsmedewerker Timo ten Hoeven’ van de TU Delft aan het woord kwam, werd door veel media overgenomen. Maar er klopten wat dingetjes niet. We kenden de afdeling Digital Solutions niet, vonden geen spoor van Timo ten Hoeven en ook op plekken binnen de TU waar je dergelijk onderzoek eventueel kan verwachten, wist men van niets. Timo ten Hoeven liet zich zelfs interviewen op de radio, voor hij onvindbaar werd. Zijn voicemail: “Ik sta op het ijs, ben een beetje lastig bereikbaar, maar je kunt iets inspreken” versterkte ons wantrouwen. Dus nadat we een paar uur voorzichtig afstand hadden gehouden, werd onze boodschap ‘dit is waarschijnlijk een studentengrap’. Later kwam de aap uit de mouw. Het persbericht was leuk bij elkaar verzonnen door de redactie van het TV-programma RamBam die onderzocht in hoeverre hun collega’s persberichten checken. Dat bleek dus tegen te vallen. 😉
Kunstijs
Afgelopen dinsdag ging de telefoon weer over een bericht i.v.m. de Elfstedentocht: een redacteur van de NOS had gelezen dat de TU Delft had gezegd dat de Elfstedentocht op kunstijs gereden kan worden. De journalist wilde weten of dat klopte en met de betrokken wetenschapper praten. Ik wist nog van niks en ging het uitzoeken. Een blik op Google News liet meteen wat artikeltjes zien.
Samen net collega’s Wendy Batist en Carola Poleij gooiden we wat lijntjes uit, maar we vingen bot. Dus liet ik de NOS aan het eind van de middag weten dat we het bericht op dat moment niet konden bevestigen. Met 2.500 medewerkers en 19.000 studenten kan je eigenlijk ook nooit met zekerheid zeggen dat niemand hierbij betrokken is geweest.
De NOS formuleerde het dus voorzichtig.
Collega Michel van Baal tweette dat we het bericht nog niet konden bevestigen.
Tussendoor beluisterde ik dit bericht op Omroep Friesland. Luister zelf even.
ANP
Woensdagochtend stonden er inmiddels ruim 10 berichten over het kunstijs op internet. Opvallend trouwens dat de fout niet in alle nieuwsberichten stond, maar met name in media die het ANP-bericht overnamen. En maar één journalist had de moeite genomen om er even met ons over te bellen. De anderen willen het mooie verhaal misschien niet ‘kapot checken’ (?).
Naar de bron
Aan het eind van de ochtend belde Radio 1 die de betrokken wetenschapper wilde spreken. Ik besloot dat ik het maar eens straight from the horses mouth wilde horen. De bron van het bericht was Otto van der Galiën, lid van de Provinciale Staten van Friesland. Ik stuurde hem een mailtje (ik vond geen telefoonnummer op het web). Hij reageerde snel en liet me weten dat de TU Delft niet genoemd was in hun persbericht, maar dat zijn partij nog een haalbaarheidsstudie wilde laten uitvoeren, bijvoorbeeld door de TU Delft. Er was sprake geweest van miscommunicatie met een ANP-journalist.
Dat gaf ik even door aan de NOS-redacteur die ik eerder gesproken had. Ook belde ik het ANP. Via het ANP-kantoor in Rijswijk werd ik netjes teruggebeld door de betrokken correspondent in Friesland. Ook voor hem was het aannemelijk dat er sprake was van een misverstand. Hij zegde toe het bericht aan te passen.
TU Delft heeft niet…
Ook op Twitter waren vele berichten over het kunstijs te vinden, veelal zeer kritisch naar de PVV toe. Op enkele tweets, die verwezen naar de TU, reageerde ik met een rechtzetting. Eén tweep, een journaliste, vroeg de volgende ochtend door. Een paar uur later stond dit bericht online:
Wat Michel van Baal verleidde tot de tweet: Interessante nieuwe nieuwscategorie dit: “TU Delft niet gevraagd naar…” 😉 .
Sterk merk
Ik vond het in dit geval best lastig om niet voor een of ander politiek karretje te belanden. Het gaat mij om de naam van de TU Delft. De TU Delft is een sterk merk waar mensen graag gebruik van maken, voor een grap, een ‘journalistiek project’ of andere doelen. Aan mij en mijn collega’s niet alleen de taak om leuk nieuws uit te dragen, maar ook om het te corrigeren als het fout gaat.
PS 25-11-2013
De vraag ‘Een Elfstedentocht op kunstijs, kan dat?’ werd uiteindelijk toch aan de TU Delft gesteld. Niet door Otto van der Galiën, maar door Volkskrantjournalist Bard van de Weijer. Hij was geintigreerd door ‘met stip het merkwaardigste nieuws’ van de week ervoor en legde de vraag voor aan Scheikundejongen en TU-er Aldo Brinkman. Lees het artikel hier.
Aanbevolen blogs
Over RamBam en hoe redacties omgaan met fouten schreef Roy Meijer eerder een mooie blog:
Hanteren media 2 maten bij het verwijderen van artikelen uit archieven?
Michel van Baal schreef deze blog over een ander verhaal dat niet klopte:
Wifi: blaadjes dood, voorlichters hoofdpijn…